عاشورا؛ پژواک همیشگی مقاومت و بیداری 

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، عاشورا تنها یک حادثه تاریخی در دشت نینوا نیست؛ بلکه آیینه‌ای است از اراده‌ای الهی برای ایستادگی در برابر فساد، تحریف و سلطه‌طلبی. در آن هنگامه سرنوشت‌ساز، امام حسین (ع) با همه هستی خویش در برابر طوفان انحراف ایستاد تا شاخصه «مقاومت» را در کالبد دین، حیات دوباره‌ای بخشد.

 

مقاومت در فرهنگ اسلامی، امری صرفاً احساسی یا واکنشی نیست، بلکه راهبردی برخاسته از معرفت، بصیرت و تعهد است. قرآن کریم، صبر، استقامت، جهاد، و نهی از منکر را اصولی بنیادین معرفی می‌کند که همگی در عاشورا، به عالی‌ترین شکل ممکن تجلی یافته‌اند. آنچه قیام حسین‌بن‌علی (ع) را از سایر کنش‌های تاریخی ممتاز می‌کند، ترکیب ایمان، تدبیر و عزت در قالب یک حرکت خالصانه است.

 

در دهه اول محرم تلاش می شود تا مبانی مقاومت برای فهم و تحلیل راهبرد مقاومت در عاشورا از دل سخنان امام حسین علیه السلام، کردار یاران وفادارش، نقش بی‌بدیل بانوان نهضت، و پیامدهای بلندمدت این ایستادگی خونین بررسی گردد. هدف از این مباحث صرفاً مرثیه‌سرایی نیست، بلکه درک عمق بینش مقاومتی است که می‌تواند در عصر حاضر به‌مثابه چراغی فروزان، راه را به ما نشان دهد.

 

 

واژه مقاومت از ریشه «ق ‌و ‌م» است و برای آن معانی مختلفی مانند اعتدال، پایداری، ایستادن بیان شده است؛ (زبیدی، ۱۳۰۶ش، ج‌۱۷، ص‌۵۹۲؛ رازی، ۱۴۱۵ق،ج‌۵، ص‌۲۰۱۷؛ طریحی، ۱۴۰۸ق، ج‌۳، ص‌۵۶۶)، شناخت ریشه‌های قرآنی و روایی «مقاومت» به عنوان یک اصل راهبردی در اسلام و تبیین جایگاه آن در قیام عاشورا از اهداف مهم این بحث می باشد. 

 

واژه‌های کلیدی در قرآن کریم که با مفهوم مقاومت مرتبط هستند شامل موارد زیر است:

 

- صبر: ایستادگی در برابر ناملایمات

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ (سوره بقره، آیه ۱۵۳)اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از شكيبايى و نماز يارى جوييد؛ زيرا خدا با شكيبايان است. 

 

- جهاد: تلاش هدفمند در مسیر حق

وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ(سوره حج، آیه 78) و در راه خدا چنانكه حق جهاد [در راه‌] اوست جهاد كنيد.  

 

- استقامت: ثبات قدم در مسیر الهی

فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطْغَوْا ۚ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ(سوره هود، آیه 112) این آیه به طور خاص بر لزوم استقامت و ثبات قدم در مسیر الهی تأکید دارد.

 

- ثبات: پایداری در موقعیت‌های بحرانی

در قرآن کریم، ثبات و پایداری در موقعیت‌های بحرانی به عنوان یک فضیلت و ویژگی مهم برای مؤمنان مطرح شده است. آیات متعددی به اهمیت پایداری در برابر سختی‌ها، فتنه‌ها و آزمایش‌ها اشاره دارند و این پایداری را با تقوا، صبر و توکل بر خداوند مرتبط می‌دانند از جمله این آیات آیه 200 سوره آل عمران است که خداوند متعال می‌فرماید :

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ‌؛ ای كسانى كه ايمان آورده‌ايد، صبر كنيد و ايستادگى ورزيد و مرزها را نگهبانى كنيد و از خدا پروا نماييد، اميد است كه رستگار شويد.

  

- تواصی بالحق: توصیه متقابل به پایبندی بر حق

در آیات قرآن کریم، "تواصی بالحق" به معنای توصیه متقابل یکدیگر به پایبندی بر حق و حقیقت است. این مفهوم بیانگر این است که افراد باید یکدیگر را به انجام کارهای نیک و دوری از باطل تشویق کنند و در این مسیر از یکدیگر حمایت نمایند.

در آیه ۱۰۳ سوره آل عمران خداوندمتعال می‌فرماید: "وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنْتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ" به اهمیت وحدت و همدلی و تمسک به ریسمان الهی اشاره دارد که می‌تواند به عنوان یک مفهوم مرتبط با تواصی بالحق در نظر گرفته شود. 

 

آیات کلیدی بسیاری درباره مقاومت در قرآن کریم بیان شده است؛ بعد از روش شدن مفهوم‌ مقاومت و ریشه یابی آن در آیات قرآن در ادامه به بیان برخی آیات کلیدی درباره مقاومت می پردازیم. 

 

۱. استقامت و پیروزی  

إِنَّ الَّذينَ قالوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ استَقاموا تَتَنَزَّلُ عَلَيهِمُ المَلائِكَةُ أَلّا تَخافوا وَلا تَحزَنوا وَأَبشِروا بِالجَنَّةِ الَّتي كُنتُم توعَدونَ  

سوره فصلت، آیه ۳۰  

نشان‌دهنده ثمره استقامت: آرامش، رهایی از ترس، و همراهی فرشتگان

ترس و اندوه دو آفت بزرگ است؛ این دو آفت با بشارت قرآنی برداشته میشود؛ همچنان که اگر مقاومت هم بکنیم، این دو آفت برداشته میشود. آن هم [بیان] آیه‌ی قرآن است: اِنَّ الَّذینَ قالوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ استَقاموا تَتَنَزَّلُ عَلَیهِمُ المَلٰئِکَةُ اَلّا تَخافوا وَلا تَحزَنوا؛ مقاومت هم همین جور است. اگر میخواهید خوف نداشته باشید، حزن نداشته باشید، مقاومت و استقامت را سرمشق کار خودتان قرار بدهید؛ آن وقت خوف هم نخواهید داشت، حزن هم نخواهید داشت؛ (بیانات در ارتباط تصویری با شرکت‌کنندگان در آئین تجلیل از پیشکسوتان دفاع مقدس ۱۳۹۹/۰۶/۳۱). 

 

۲. صبر در برابر ظلم  

وَلَنَبلُوَنَّكُم بِشَيءٍ مِنَ الخَوفِ وَالجوعِ وَنَقصٍ مِنَ الأَموالِ وَالأَنفُسِ وَالثَّمَراتِ ۗ وَبَشِّرِ الصّابِرينَ سوره بقره، آیه ۱۵۵  

این آیه یک سنت الهی را بیان می کند که انسان ها در طول زندگی با انواع سختی ها و مشکلات آزمایش می شوند. اما کسانی که در این آزمایش ها صبر و استقامت پیشه می کنند، مورد بشارت و پاداش الهی قرار می گیرند؛ صبر یک اصل تربیتی و سلاح اهل ایمان است. 

 

۳. جهاد دائمی برای خدا  

فَلا تُطِعِ الكافِرينَ وَجاهِدهُم بِهِ جِهادًا كَبيرًا (سوره فرقان، آیه ۵۲)   

جهاد کبیر یعنی؛ جهاد برای عدم تبعیّت، برای عدم دنباله‌روی از دشمن.  جهاد کبیر به معنای مقابله فرهنگی و تبلیغی با ظلم است. 

رهبری انقلاب میفرمایید:حسّاسیّت در برابر دشمن و کار دشمن و نقشه‌ی دشمن و عدم تبعیّت از او، که البتّه باید دشمن را شناخت، نقشه‌ی او را فهمید و از تبعیّت دشمن سر باز زد -عرض کردیم که قرآن این عدم تبعیّت را «جهاد کبیر» نام نهاده است؛(بیانات در مراسم بیست‌ و هفتمین سالگرد رحلت امام خمینی (رحمه‌الله) ۱۳۹۵/۰۳/۱۴ ) 

 

۴. پایداری پیامبران به عنوان الگو  

فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُوْلُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ  (سوره احقاف، آیه ۳۵) 

این آیه به پیامبر اکرم (ص) و همه مسلمانان توصیه می‌کند که در برابر سختی‌ها و مشکلات، صبور و مقاوم باشند، همان‌طور که پیامبران اولوالعزم، مانند نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد (ص) در برابر مشکلات و ناملایمات صبر و استقامت نشان دادند، معرفی پیامبران اولوالعزم به عنوان نمادهای مقاومت از نمونه آیات کلیدی مقاومت می باشد. 

 

مقاومت در منابع روایی و سخنان معصومین علیهم السلام بسیار بیان شده است برخی از این احادیث عبارتند از:

 

در حدیثی از امام علی (ع) نقل شده: الصبر من الإيمان بمنزلة الرأس من الجسد  (الکافی، ج2، ص87). 

صبر، بنیاد ایمان و عنصر حیاتی مقاومت است؛ آنچه اسلام را نگاه داشت صبر بود . اگر اولياء خدا و انبياء عظام الهى صبر نمى ورزيدند امروز از رشته ى توحيد خبر و اثرى نمى بود. 

 

در سیره امام حسین (ع) و در نامه ایشان به برادرش محمد بن حنفیه بیان شده: اني لم اخرج اشرا و لا بطـرا و لا مفسدا و لا ظالما و انما خرجت لطلب الاصلاح في امة جدي (ص) (بحارالانوار، ج44، ص329) خروج و قيـام من از روى سركشى و خوشگذرانى و فساد و ظلم نيست، تنها براى اصلاح در امت جدم(ص) قيام کردم.   

در قسمتی از این نامه هدف قیام، اصلاح و نهی از منکر بیان شده؛ شکلی والا از مقاومت اخلاقی و سیاسی. 

 

با توجه به مباحثی که مطرح گردید مقاومت نه‌تنها امری اخلاقی، بلکه حکمی شرعی و راهبردی است؛ در قرآن کریم و سنت اهل بیت علیهم السلام بر ضرورت ایستادگی در برابر باطل تأکید دارند؛ قیام عاشورا مصداق والای این آموزه‌ها در میدان عمل است که در جلسات بعد به تبیین مقاومت در عاشورا از دل سخنان امام حسین علیه السلام، سیره شهدای کربلا و نقش بی‌بدیل بانوان نهضت بررسی و تبیین می گردد. 

 

حامد میرزاخان